Windą do nieba

Koszmarem wielu osób jest sytuacja nagłego utknięcia w windzie. Dlaczego to się czasem zdarza? Jaka jest przyczyna takiej sytuacji, w jaki sposób jej zapobiec i co robić, gdy już coś takiego nastąpi?

Powodów uwięzienia w dźwigu osobowym, zwanym potocznie windą, może być wiele. Do najczęstszych przyczyn należą: awaria sterowników, aktywacja aparatów bezpieczeństwa, uszkodzenia wynikające z niewłaściwej eksploatacji i dewastacji, jak również z naturalnego zużycia elementów. Znaczna liczba przypadków uwięzienia pasażerów jest związana z awariami i zakłóceniami sieci zasilającej. Statystyczne najwięcej takich sytuacji ma miejsce w pierwszym roku eksploatacji. W przypadku uwięzienia w windzie w żadnym przypadku nie wolno próbować wydostać się z niej samemu. W celu wezwania pomocy należy nacisnąć przycisk alarmu. Jeżeli kabina wyposażona jest w system dwustronnej łączności, spowoduje to połączenie ze służbami ratunkowymi, zwykle jest to centrum zgłoszeniowe  (tzw. call center) firmy konserwującej windę, czasem również są to lokalne służby techniczne lub ochrona obiektu. W większości starych wind brak takich środków łączności. Alternatywnym zawsze skutecznym sposobem wezwania pomocy pozostaje użycie telefonu komórkowego. Aktualne numery służb konserwacyjnych powinny być zawsze umieszczone w kabinie. Po wezwaniu pomocy należy spokojnie  poczekać na przyjazd konserwatora, który w bezpieczny sposób uwolni uwięzionych, nie uszkadzając przy tym dźwigu. Wezwanie straży pożarnej często prowadzi do ich dewastacji.

Jak w kompleksowy sposób zadbać o bezpieczeństwo użytkowników wind i samego budynku?

Każda winda dostarczana jest przez producenta z instrukcją eksploatacji. Właściciel lub zarządca obiektu tj. eksploatujący powinien eksploatować windę zgodnie z tą instrukcją i użytkować zgodnie z przeznaczeniem.

Eksploatujący jest zobowiązany zapewnić profesjonalną i właściwą konserwację wind oraz dbać o jej konserwację w okresach określonych przez tę instrukcję. Wymagania z tym związane określa rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 21 maja 2019 r. w sprawie sposobu i trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych oraz sposobu i trybu przedłużania okresu ważności zaświadczeń kwalifikacyjnych. Przeglądy konserwacyjne powinny być wykonywane nie rzadziej niż w terminach określonych w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30.10.2017 r. (Dz.U. 2018 poz. 2176.  Przeglądy konserwacyjne należy wykonywać w terminach i zakresach określony w instrukcji eksploatacji. Jeśli w instrukcji nie określono tych terminów lub brak jest takiej instrukcji, to przeglądy konserwacyjne należy wykonywać co najmniej raz na 30 dni.

Eksploatujący powinien do każdego urządzenia założyć i przechowywać dziennik konserwacji prowadzony przez konserwującego, w którym odnotowuje wykonane czynności.

Jednostka dozoru technicznego  dokonuje przeglądu inspekcyjnego windy raz do roku. „Nalepka UDT koloru zielonego”, umieszczona na urządzeniu, wskazuje, że urządzenie znajduje się pod dozorem technicznym, nie zezwala „automatycznie” na jego eksploatację. Dokumentem, który z mocy prawa umożliwia eksploatację urządzenia, jest pozytywna decyzja administracyjna zezwalająca na eksploatację urządzenia.

Należy podkreślić, że w przypadku niebezpiecznych uszkodzeń lub nieszczęśliwych wypadków związanych z eksploatacją urządzenia technicznego należy niezwłocznie zawiadomić najbliższy oddział UDT.

W jaki sposób powinien przebiegać profesjonalny audyt bezpieczeństwa?

Obecnie mówimy o audycie dotyczącym bezpieczeństwa i dostępności. W 2003 roku Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) dodał do swojej dobrze znanej normy europejskiej dotyczącej nowych dźwigów, EN 81-1/2 (Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Część 1: Dźwigi elektryczne; Część 2: Dźwigi hydrauliczne), kluczową normę dotyczącą bezpieczeństwa istniejących dźwigów, PN EN 81-80:2003 – tzw. „SNEL” (Safety Norm for Existing Lifts).

Norma ta była wynikiem wieloletniej pracy zaangażowanych ekspertów ds. bezpieczeństwa z branży dźwigowej, organów rządowych, zewnętrznych jednostek kontrolnych, organizacji konsumenckich i firm ubezpieczeniowych.

Kilka lat temu główna norma dźwigowa PN EN 81-1/2 została zastąpiona  normą PN EN 81-20/50. Norma PN EN 81-80:2003 została również uaktualniona.

Obecna norma PN EN 81-80:2019 zmniejsza luki bezpieczeństwa istniejących dźwigów i zbliża poziom bezpieczeństwa, który PN EN 81-20/50 określa dla nowych dźwigów wprowadzanych na rynek.

Norma PN EN 81-80:2019, (Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Istniejące dźwigi – Część 80: Zasady poprawy bezpieczeństwa istniejących dźwigów osobowych i towarowych), kategoryzuje różne zagrożenia i niebezpieczne sytuacje, z których każda została przeanalizowana poprzez ocenę ryzyka. Następnie zawiera listę działań naprawczych w celu stopniowej poprawy bezpieczeństwa.

Zgodnie z normą PN EN 81-80:2003, winda powinna być audytowana pod kątem listy kontrolnej 74 zagrożeń, zmieniona norma – PN EN 81-80:2019 zawiera 85 zagrożeń, niektóre obejmują nawet windy wprowadzone na rynek zgodnie z dyrektywą dźwigową 95/16/WE posiadających oznakowanie CE.

Identyfikacja zagrożenia lub sytuacji niebezpiecznej może być przeprowadzona w ramach dowolnego przeglądu okresowego lub badania specjalnego danej instalacji, ale do przeprowadzania tych badań powinny zostać dopuszczane wyłącznie osoby posiadające kompetencje techniczne i odpowiednio przeszkolone. Podlega to ustawodawstwu i przepisom krajowym.

Po zidentyfikowaniu zagrożeń związanych z instalacją (w ramach tej proaktywnej oceny lub audytu bezpieczeństwa) można – w razie potrzeby – wprowadzić ulepszenia poprzez modernizację „krok po kroku”. Warto rozważyć naturalne połączenie jej z każdą przeprowadzaną modernizacją. Ponadto niezbędne są bieżące procesy konserwacji i napraw.

Prowadzone modernizacje mają na celu dostosowanie wind do wymogów dyrektywy dźwigowej 2014/33/UE.

Podczas modernizacji dźwigów należy oczywiście mieć na uwadze ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I TECHNOLOGII z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. 2018  z dn. 21 listopada 2018 r. poz. 2176) – wynika z niego obowiązek określenia resursu dla istniejących dźwigów oraz oceny stanu technicznego (przeglądu specjalnego) po przekroczeniu resursu.

Ze względów formalnych dokumentacja modernizacji dźwigu musi być uzgodniona z Urzędem Dozoru Technicznego.

Ocenę bezpieczeństwa i dostępności dźwigu można przeprowadzić zgodnie z normami:

• PN-EN 81-80:2019 – Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi użytkowane  – Część 80: Zasady poprawy bezpieczeństwa użytkowanych dźwigów osobowych i towarowych;
• PN-EN 81-82:2019 – Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów  – Dźwigi użytkowane –  Część 82: Zasady poprawy dostępności dźwigów użytkowanych dla osób, w tym osób niepełnosprawnych;
• Lista kontrolna do normy PN-EN 81-70: 2021-09 – opracowanie własne Polskiego Stowarzyszenia Producentów Dźwigów dostępne na stronie: https://www.stowdzwig.pl/blog/152-lista-kontrolna-do-normy-pn-en-81-70

Modernizacja windy wymaga uzgodnienia  z jednostką dozoru technicznego.  To, jakie normy należy w niej uwzględnić, jest uzależnione od jej zakresu. Można wprowadzić:

• Dostosowanie dźwigów do użytkowania ich przez osoby z niepełnosprawnościami – norma PN-EN 81-70:2020;
• Łączność w przypadku awarii – norma PN-EN 81:28:2020;
• Funkcjonowanie dźwigów w przypadku pożaru – norma PN-EN 81-73;
• Dźwigi przeznaczone dla straży pożarnej – norma PN-EN 81-72;
• Nowe dźwigi w istniejących budynkach – norma PN-EN 81-21.

Jakie są najnowsze technologie w branży? Jak wyglądają ich wady i zalety?

To bardzo szeroki temat. Za znaczącą zmianę można uznać wprowadzenie tzw. dźwigów bez maszynowni czy nieco później pasów w miejsce lin. Obserwujemy również ciągły postęp techniczny w stosowanych rozwiązaniach konstrukcyjnych.  Branża dźwigowa wykorzystuje zaawansowane technologie, takie jak: rozwiązania przemysłu 4.0 (IoT), wirtualną rzeczywistość, sztuczną inteligencję i Big Data.

Ważne przy tym jest zapewnienie cyberbezpieczeństwa.  Wspomniane rozwiązania mają na celu stałe podnoszenie bezpieczeństwa, dostępności i efektywności energetycznej wind.

Czy dźwigi hydrauliczne mają wciąż jeszcze swoje zastosowanie w nieruchomościach komercyjnych?

Udział dźwigów z napędem hydraulicznym w ogólnej liczbie instalowanych dźwigów systematycznie maleje i obecnie w Polsce wynosi  poniżej 10%. Znajdują one zastosowanie w obiektach, które wymagają dużych udźwigów, np. kilku ton (godzimy się przy okazji na wolniejszą ich jazdę). Dźwigi te można stosować do transportu pojazdów (np. samochodów, wózków jezdniowych podnośnikowych) w garażach, magazynach czy halach produkcyjnych. Napęd hydrauliczny jest bardzo cichy i nie generuje drgań, ale co pewien czas wymaga  wymiany oleju, co jest kosztowne.

Jakie zasadnicze problemy w branży dostrzegają Państwo jako stowarzyszenie?

Branża dźwigowa bardzo dynamicznie się rozwija. Obecnie głównym problemem jest brak wykwalifikowanych kadr. Dlatego Polskie Stowarzyszenie Producentów Dźwigów prowadzi program nauczania zawodu technik urządzeń dźwigowych we współpracy z szeregiem techników w Polsce. Z uwagi na specyfikę branży skupiliśmy się na dużych ośrodkach, takich jak: Warszawa, Łódź, Katowice, Trójmiasto, Poznań.

Natomiast cały czas mamy pilną potrzebę modernizacji ponad 20 000 wind z lat 1970 – 1990, których poziom bezpieczeństwa znacząco odbiega od obecnych rozwiązań. Proces modernizacji tych dźwigów od kilku lat korzysta ze wsparcia z budżetu państwa w postaci Funduszu Dostępności, do którego utworzenia przyczyniło się również nasze stowarzyszenie.