Bezpieczny przejazd

O regulacjach prawnych

Ochrona przeciwpożarowa budynków to pojęcie bardzo szerokie. Jej ramy prawne wyznaczają: Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2057) oraz – na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 wspomnianej ustawy – Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2023 poz. 822 – Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 marca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów).

Urządzenia przeciwpożarowe

Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o urządzeniach przeciwpożarowych, należy przez to rozumieć urządzenia (stałe lub półstałe, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie) służące do zapobiegania, wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków, a w szczególności: stałe i półstałe gaśnicze oraz zabezpieczające, inertyzujące, wchodzące w skład dźwiękowego systemu ostrzegawczego i systemu sygnalizacji pożarowej, w tym sygnalizacyjno-alarmowe, odbiorcze alarmów pożarowych i odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, oddymiające, zabezpieczające przed powstaniem wybuchu i ograniczające jego skutki, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe, hydranty zewnętrzne, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, kurtyny dymowe oraz drzwi, bramy i inne zamknięcia przeciwpożarowe, jeżeli są wyposażone w systemy sterowania, przeciwpożarowe wyłączniki prądu oraz dźwigi dla ekip ratowniczych. Tyle o urządzeniach mówi definicja zawarta w akcie prawnym. Z pewnością z całej gamy wymienionych w rozporządzeniu, każdy ich rodzaj zasługuje na osobny artykuł, jednak w tym tekście skupimy się na bramach przeciwpożarowych.

Rodzaje bram przeciwpożarowych

Bramy przeciwpożarowe to bardzo bliski mi temat, który towarzyszył mi przez 16 lat  zawodowego życia – jako przedstawiciel handlowy, key account manager, doradca techniczno-handlowy czy kierownik projektu w firmach wykonawczych, dostarczających na budowy ten właśnie rodzaj asortymentu wraz z usługą montażu.

No dobrze – ale czym w zasadzie bramy przeciwpożarowe są? Według normy PN-EN 12433-1 „Bramy. Terminologia. Część 1: „Typy bram”, brama to urządzenie służące do zamykania otworu, przeznaczonego dla ruchu pojazdów i pieszych. Według tej samej normy skrzydło bramowe to ruchoma część bramy, która przeznaczona jest do zamykania otworu, a także drzwi przejściowych, przy czym drzwi przejściowe definiowane są jako drzwi w skrzydle bramowym, przeznaczone wyłącznie dla ruchu pieszego. Inną definicję podaje z kolei norma EN 13241: „Bramy. Norma wyrobu”. Według tego aktu normatywnego bramy to bariery przeznaczone do instalowania w obszarach znajdujących się w zasięgu ludzi i których głównym zamierzonym zastosowaniem jest stworzenie bezpiecznego dostępu dla towarów oraz pojazdów, wraz z towarzyszącymi im lub kierującymi nimi osobami, w obiektach przemysłowych, handlowych i mieszkalnych.

Rodzaje według normy EN 13241

Rodzaje bram także określa norma EN 13241: „Bramy. Norma wyrobu”, a konkretnie:

• bramy o ruchu pionowym – opuszczane, opuszczane teleskopowe (1, 2 i 3-skrzydłowe), zwijane (np. bramy rolowane i kurtynowe), zwijane żaluzjowe i segmentowe, a ich dopuszczalną prędkość zamykania określa norma wyrobu EN 16034, na poziomie 150 mm/s;
• bramy o ruchu poziomym, rozwierane (1 i 2-skrzydłowe), przesuwne, przesuwne teleskopowe, 2- i 3-skrzydłowe, przesuwne, dwuskrzydłowe rozsuwane, przesuwne 4-skrzydłowe rozsuwane, składano-przesuwne, a ich dopuszczalną prędkość zamykania określa norma wyrobu EN 16034, na poziomie 300 mm/s.

Jak czytać oznaczenia bram przeciwpożarowych?

Pod kątem odporności ogniowej bramy są oznaczane literami i cyframi (EIxx), co stanowi informację o ich klasie. I tak litera „E” określa szczelność ogniową w czasie, w ciągu którego płomienie nie mogą objąć bramy na dłużej niż 10 sekund; litera „I” oznacza izolacyjność ogniową, wyrażaną w minutach. W ciągu danego czasu nieogrzewana strona nie może osiągnąć temperatury wyższej niż 140 stopni.

Do kompilacji liter dodawane są cyfry określające czas w minutach. Niekiedy bramy ppoż. (zwłaszcza w przypadku niektórych bram kurtynowych) powinny także posiadać oznaczenia odnoszące się nie tylko do odporności ogniowej, lecz także szczelności ogniowej (E) oraz ograniczenia natężenia promieniowania (W).

Bramy przeciwpożarowe oznaczone są więc symbolami umieszczonymi na trwałym ich oznakowaniu, np. na tabliczkach znamionowych, takimi jak np.: EI30, EI60, EI120, z których możemy wyczytać, że nasze drzwi zachowują odporność ogniową  (zależnie od klasy) odpowiednio przez 30, 60 lub 120 minut. Możemy również spotkać  oznaczenie Sa i S200 dodane do określonej klasy odporności ogniowej, które dotyczą klasy dymoszczelności, określone normą PN-EN 13501-2:2016-7.

Klasa odporności ogniowej EI – zależnie od metody badania temperatury w trakcie testów przeprowadzanych przez jednostki notyfikowane (w Polsce jest to Zakład Badań Ogniowych Instytutu Techniki Budowlanej) – może wystąpić w wariancie EI₁xx lub EI₂xx. W naszym kraju z reguły certyfikuje się bramy przeciwpożarowe w klasie EI₂xx, kiedy klasa EI₁xx (bardziej restrykcyjna metoda badania temperatury) stosowana jest np. w Niemczech. Oznaczenia szczelności ogniowej oraz ograniczenia natężenia promieniowania przyjmują postać Exx/EWxx.

Rodzaje bram przeciwpożarowych a elementy składowe

Elementy składowe zależne są od rodzaju bramy przeciwpożarowej. Inne elementy będą dotyczyć bramy przesuwnej, inne bramy opuszczanej, inne segmentowej, inne bramy zwijanej. W przypadku tych ostatnich, w grę wchodzi również materiał, z jakiego brama jest wykonana, ale o tym za chwilę.

Większość bram przeciwpożarowych to bramy stalowe, wypełnione materiałem niepalnym, choć coraz większą popularność na rynku zdobywają bramy przeciwpożarowe wykonane z niepalnych tkanin lub włóknin.

Bramy przeciwpożarowe przesuwne

Krótkie omówienie zacznijmy może od bram przesuwnych. Składają się one ze złożonego z paneli skrzydła (skrzydeł) pokrytego (pokrytych) obustronnie arkuszami blachy stalowej i wypełnionych materiałem niepalnym w postaci wkładu z wełny mineralnej, uzupełnionej wkładem gipsowym.

Skrzydło przesuwa się po stalowej szynie jezdnej, montowanej bądź do nadproża otworu budowlanego lub do stropu nad tym otworem, a każdy panel posiada osobny wózek jezdny. Całość uzupełnia przymyk z przeciwwagą umożliwiającą grawitacyjne zamknięcie bramy, w który wjeżdża skrzydło bramy po jej zamknięciu, uszczelnienie boczne, system linek prowadzących, elektromagnes utrzymujący bramę w pozycji stale otwartej, czasami regulator prędkości zamykania.

Bramy tego typu mogą być wyposażone w drzwi przejściowe, służące do ruchu pieszego. Dla właściwego funkcjonowania brama przeciwpożarowa przesuwna współpracuje z automatyką sterującą, na którą składa się centrala sterująca z akumulatorami, optyczne czujki dymu, montowane nad otworem w miejscu zbierania się dymu, sygnalizator optyczno-akustyczny oraz okablowanie – uniepalnione, np. w klasie PH 90.

Analogicznie sytuacja wygląda w przypadku bram dwuskrzydłowych (rozsuwanych) lub wieloskrzydłowych, lecz wówczas szyna jezdna i układ linek przyjmują bardziej złożoną i skomplikowaną postać, adekwatną do konstrukcji bramy.

Bramy przeciwpożarowe o ruchu pionowym

W przypadku bram o ruchu pionowym konstrukcja bramy wygląda nieco inaczej. W przypadku bram opuszczanych i opuszczanych teleskopowych konstrukcja bramy będzie składać się z pojedynczych paneli obustronnie pokrytych blachą stalową, wypełnionych wkładem niepalnym, podobnie jak w przypadku bram opisanych powyżej. Układ konstrukcyjny uzupełniają wówczas prowadnice boczne, belka górna, do której mocowane są elektromagnesy utrzymujące bramę w pozycji otwartej, oraz zlokalizowany po jednej ze stron układ linek prowadzących z przeciwwagą, pozwalający na bezpieczne, grawitacyjne zamknięcie bramy.

Tego typu bramy można doposażyć w napędy elektryczne lub hydrauliczne, zależnie od technologii oferowanej przez producenta. W przypadku tego typu bram również wymagana jest automatyka sterująca, odpowiednio dobrana do wariantu wykonania bramy (czyli od tego, czy brama ma się zamykać grawitacyjnie, czy ma być wyposażona w napęd elektryczny lub hydrauliczny).

Bramy przeciwpożarowe segmentowe

W przypadku bram przeciwpożarowych segmentowych, konstrukcja i zasada działania będzie wyglądać podobnie jak w przypadku „zwykłej” bramy segmentowej przemysłowej. Elementy wspólne obejmują ogólny układ konstrukcyjny, czyli płaszcz, prowadnice i napęd elektryczny. Różnice – segmenty składające się na płaszcz bramy nie są wypełnione pianką poliuretanową, lecz wkładem niepalnym, zapewniającym żądaną odporność ogniową, z kolei napęd i automatyka dostosowane są do pracy w warunkach alarmu pożarowego.

Istnieje także możliwość wyposażenia takiej bramy w tzw. napęd przemysłowy i automatykę pozwalającą na sterowanie pilotem. Sama automatyka może zostać znacząco rozbudowana, np. o sygnalizację świetlną służącą do sygnalizacji położenia bramy, radarowe czujniki ruchu, wyłączniki kluczykowe lub kodowe, a także istnieje możliwość zainstalowania optycznej lub pneumatycznej dolnej listwy bezpieczeństwa (tzw. SKS). Pozostałe wymagane przepisami elementy automatyki – jak w przypadkach opisanych powyżej (autonomiczne czujki dymu i sygnalizator optyczno-akustyczny).

Bramy przeciwpożarowe rolowane

Jeśli mowa o bramach przeciwpożarowych rolowanych (zwijanych), sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Tutaj płaszcz bramy wykonany jest z wąskich paneli stalowych, wypełnionych z reguły gipsem. Brama tego typu wymaga stalowych prowadnic bocznych, zamocowanego nad otworem na specjalnych konsolach wału nawojowego. Taka brama niejako z automatu wyposażona jest w napęd elektryczny oraz w zintegrowaną centralę sterującą.

Podobnie jak w przypadku bram przeciwpożarowych segmentowych, opisanych powyżej, także i tutaj istnieje możliwość wyposażenia bramy w automatykę pozwalającą na sterowanie pilotem, sygnalizację świetlną służącą do sygnalizacji położenia bramy, radarowe czujniki ruchu, wyłączniki kluczykowe lub kodowe, a także istnieje możliwość zainstalowania optycznej lub pneumatycznej dolnej listwy bezpieczeństwa (tzw. SKS).

Pozostałe wymagane przepisami elementy automatyki – jak w przypadkach opisanych powyżej (autonomiczne czujki dymu i sygnalizator optyczno-akustyczny).

Bramy przeciwpożarowe kurtynowe

Osobną kategorię bram przeciwpożarowych stanowią bramy kurtynowe. Zasada działania podobna jak w przypadku bram przeciwpożarowych rolowanych (zwijanych), którymi bramy kurtynowe także są. Tu również mamy prowadnice boczne i wał nawojowy. Zasadnicza różnica dotyczy materiału, z jakiego wykonany jest płaszcz bramy. Jak sama nazwa wskazuje – będzie to kurtyna wykonana z niepalnej tkaniny lub włókniny, która – nawinięta na wał –bardzo często zabudowana jest w kasecie chroniącej tkaninę/włókninę przed uszkodzeniami.

Bramy tego rodzaju mogą (zależnie od producenta i konkretnego typu) spełniać klasy odporności ogniowej (EI) lub szczelności ogniowej wraz z określeniem w minutach klasy ograniczenia natężenia promieniowania (E lub EW). Brama taka może być zamykana grawitacyjnie, może też być wyposażona w napęd elektryczny. W obydwu przypadkach brama wyposażona jest w pozwalającą na płynne rozwinięcie oraz prawidłowe nawinięcie listwy balastowe. Automatyka – dostosowana do rodzaju napędu, z możliwością rozbudowy np. o monitoring położenia bramy czy elementy systemu kontroli dostępu.

Pozostałe wymagane przepisami elementy automatyki – jak w przypadkach opisanych powyżej (autonomiczne czujki dymu i sygnalizator optyczno-akustyczny). Dosyć specyficzną formą bramy kurtynowej jest przeciwpożarowa kurtyna okienna, która – zamiast napędu –może być wyposażona w bezpiecznik topikowy.

Bramy rozwierne

Bramy rozwierane (rozwierne) to nic innego jak drzwi przeciwpożarowe wielkogabarytowe, jedno lub dwuskrzydłowe. Najczęściej są to bramy stalowe, konstrukcyjnie składające się z ościeżnicy wykonanej z kształtownika stalowego, zawiasów, skrzydeł obustronnie pokrytych arkuszami stalowymi i wypełnionych wkładem niepalnym w postaci wełny mineralnej uzupełnionej gipsem.

Brama taka powinna być wyposażona w samozamykacz, a jeśli mówimy o bramie dwuskrzydłowej – dwa samozamykacze i regulator kolejności zamykania skrzydeł (RKZ). Jeśli brama ma pozostawać w pozycji stale otwartej, należy doposażyć ją w trzymacze elektromagnetyczne (podłogowe lub ścienne) oraz automatykę sterującą w postaci autonomicznych czujek dymu, oraz centrali sterującej.

Zastosowania bram przeciwpożarowych

W niniejszym artykule nie sposób omówić szczegółowo wszystkich funkcji bram przeciwpożarowych. To temat na osobny artykuł.  Bramy przeciwpożarowe mogą być stosowane wewnątrz budynków, zwłaszcza w przemyśle, gdzie stosunkowo często w przypadku alarmu pożarowego zamykają otwory przejazdowe w ścianach oddzielenia pożarowego, po drugiej stronie których z reguły zamontowana jest brama szybkobieżna. 

Bardzo specyficznym miejscem, gdzie bramy przeciwpożarowe także znajdują swoje zastosowanie, są obiekty użyteczności publicznej i wielkopowierzchniowe obiekty handlowo-usługowe, np. galerie handlowe. Tam, ze względów estetycznych, bramy przeciwpożarowa albo w ogóle są niewidoczne, ze względu na zabudowanie strony parkowania bram, lub dostarczane są w tzw. wykonaniu na życzenie klienta. Mam tu konkretnie na myśli lakierowanie na żądany przez klienta kolor, ewentualnie pokrycie okleiną (np. PCV, MDF, HDF, laminatem lub nawet fornirem). Należy jednak zauważyć, że możliwości takie (zwłaszcza w odniesieniu do okleinowania) nie dotyczą bram rolowanych i kurtynowych.

Bramy przeciwpożarowe znajdują także swoje zastosowanie na wielopoziomowych parkingach nadziemnych i podziemnych; projektowane także są w budynkach mieszkalnych, jeśli posiadają one parkingi podziemne z więcej niż jedną strefą pożarową. Bywają także przypadki (choć rzadkie), kiedy brama przeciwpożarowa stosowana jest jako brama zewnętrzna. W tym konkretnym przypadku – w odróżnieniu od bram stosowanych wewnątrz budynków – brama pozostaje stale zamknięta, a otwierana zostaje celowo przez operatora celem umożliwienia chwilowego dostępu do obiektu, np. przejazdu wózka widłowego lub wjazdu/wyjazdu towaru do lub z magazynu.

Bramy przeciwpożarowe – charakterystyki i wprowadzenie do obrotu

Jak podaje dr inż. Zenon Małkowski w swoim artykule zamieszczonym w serwisie Inwestycje.plus, bramy przeciwpożarowa są objęte zarówno wymaganiami zapisanymi w zharmonizowanej normie wyrobu PN-EN 16034.2014: „Drzwi, bramy i otwieralne okna. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne”, jak i wymaganiami zapisanymi w normie PN-EN 13241+A2:2016-10 „Bramy – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne”. Wymagania (charakterystyki) stawiane bramom przeciwpożarowym w świetle przywołanych norm, jakie powinny one spełniać, przedstawiają się następująco:

Norma PN-EN 16034.2014

• odporność ogniowa;
• dymoszczelność (tam, gdzie wymaga się ograniczenia rozprzestrzeniania się dymu);
• zdolność do uwolnienia;
• samozamykalność;
• trwałość zdolności do uwolnienia;
• trwałość samozamykalności w odniesieniu do degradacji;
• trwałość samozamykalności w odniesieniu do starzenia (korozji)

Norma PN-EN 13241+A2:2016-10

• wodoszczelność;
• odporność na obciążenie wiatrem;
• opór cieplny;
• przepuszczalność powietrza;
• bezpieczne otwieranie (bramy o ruchu pionowym);
• trwałość wodoszczelności, oporu cieplnego i przepuszczalności powietrza, bez ich pogorszenia;
• wytrzymałość mechaniczna i stateczność;
• wydzielanie substancji niebezpiecznych;
• siły wywierane;
• określenie geometrii elementów szklanych.

Wprowadzenie bram przeciwpożarowych do legalnego obrotu odbywa się w oparciu o Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011, z dnia 09.03.2011 roku, które to akty prawne ustanawiają zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Dla wprowadzanego do obrotu produktu obowiązkowe jest wystawienie przez producenta certyfikatu CE oraz Deklaracji Właściwości Użytkowych (DWU), wzór której określa wspomniane rozporządzenie. DWU jest jedynym dokumentem dostarczanym nabywcy wraz z wyrobem. Bramy przeciwpożarowe, wyprodukowane i dopuszczone do obrotu, musimy jeszcze zamontować. Prawidłowo przeprowadzony montaż ma wielkie znaczenie i powinien być wykonywany przez autoryzowany przez producenta personel na podstawie instrukcji montażu lub Dokumentacji Techniczno-Ruchowej (DTR), w których to dokumentach producenci określają technologię montażu i wskazują jakich materiałów montażowych można lub należy użyć. Określają też warunki zabudowy, które powinny zostać szczegółowo doprecyzowane pomiędzy dostawcą a nabywcą już na etapie zakupu.

Kilka słów o liderach. Producenci i dystrybutorzy

Na polskim rynku obecna jest na tyle szeroka gama producentów lub dystrybutorów bram przeciwpożarowych, że nie sposób wymienić ich wszystkich. Pozwólcie, że wspomnę wybiórczo i subiektywnie o niektórych z nich. Jeśli kogoś pominąłem – przepraszam. Jednym z wiodących producentów bram przeciwpożarowych, obecnych na polskim rynku, była firma Mercor z produktem mcr TLB. W roku 2013 Mercor sprzedał część swojego biznesu, w tym dział oddzieleń przeciwpożarowych grupie Assa Abloy i dziś bramy mcr TLB oferowane są na rynku przez firmę Assa Abloy Mercor Doors. Marka Mercor była na rynku na tyle silna, że nowy właściciel postanowił ją utrzymać.

Innym zasługującym na uwagę polskim producentem bram przeciwpożarowych jest wielkopolska firma Małkowski Martech, obecnie również zrzeszona w grupie Assa Abloy. Firma ta produkuje bardzo szeroką gamę innowacyjnych produktów, więc zainteresowanych odsyłam do strony internetowej tego producenta. Innym, zasługującym na uwagę polskim, również zlokalizowanym w Wielkopolsce producentem bram przeciwpożarowych jest firma NGR Technologie z Grodziska Wielkopolskiego. Kolejnym, polskim producentem bram przeciwpożarowych zasługującym na uwagę jest firma Global System z Małopolski.

Na polskim rynku obecni są także producenci z zagranicy, oferujący za pośrednictwem zlokalizowanych w naszym kraju oddziałów, swoje produkty. Należy tu wymienić niemiecką firmę Hörmann, austriacką firmę Domoferm, która wróciła do produkcji bram przeciwpożarowych przesuwnych po kilku latach przerwy, czy belgijską firmę Somati System, dostarczającą na polski rynek bramy ppoż. ze swojego zakładu produkcyjnego zlokalizowanego w Czechach. Należy podkreślić, że bramy przeciwpożarowe dostarczane są na rynek nie tylko przez producentów bezpośrednio, lecz także za pośrednictwem szerokiej gamy partnerów handlowych.

Eksploatacja bram przeciwpożarowych

A co z utrzymywaniem bram przeciwpożarowych w sprawności? Tutaj kłania się obsługa „posprzedażna” (jak to określamy w branży) i profesjonalny serwis – gwarancyjny i pogwarancyjny, wykonywany zgodnie z obowiązującym prawem. Obowiązek utrzymywania drzwi przeciwpożarowych w sprawności jako elementu ochrony przeciwpożarowej budynku ciąży na właścicielu lub zarządcy obiektu budowlanego. Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2023 poz. 822), przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku. Jest to o tyle istotne, że w sytuacji wystąpienia pożaru musimy mieć pewność, iż drzwi przeciwpożarowe zadziałają prawidłowo i ludzie zdążą się ewakuować z budynku na czas. Każdorazowo przeprowadzony przegląd powinien być wpisany do Książki Obiektu Budowlanego, a jego brak może być podstawą dla ubezpieczyciela obiektu do odmowy wypłacenia odszkodowania po wystąpieniu pożaru. Dlatego profesjonalny serwis przez cały okres użytkowania obiektu powinien być zapewniony  i nie mam tu na myśli przysłowiowej i miejscowej „złotej rączki”, lecz serwis autoryzowany przez producenta.

Ochrona przeciwpożarowa budynków niejedno ma imię, a bramy przeciwpożarowe stanowią bardzo istotny jej element. Dlatego utrzymywanie ich w należytej sprawności, dzięki profesjonalnie wykonywanym czynnościom serwisowym, należy do fundamentów bezpiecznego użytkowania obiektu budowlanego. Miejmy to na uwadze.