Dachy zielone — rewolucja w urbanistyce

Gdy budownictwo spotyka się z przyrodą

Wysoko nad naszymi głowami, na szczytach budynków, rozkwita cicha rewolucja. Zielone dachy, nie tylko ozdobne, lecz przede wszystkim pełne potencjału ekologicznego, zdobywają coraz większe uznanie w architekturze miejskiej. Przekształcają krajobraz miejski, zwiększając zielone powierzchnie oraz poprawiając jakość powietrza. Jakie są główne korzyści ekologiczne związane z zielonymi dachami? Dlaczego zielone dachy są kluczowym czynnikiem dla przyszłościowego rozwoju oraz jakie przepisy i regulacje, które ich dotyczą, obowiązują w Polsce?

Autor: Patryk Cichoracki

Bioróżnorodność w mieście – jaki wpływ mają zielone dachy na urbanistykę?

Sam termin „dachy zielone” nie wywodzi się od barwy pokrycia dachowego, określa jednak jego właściwości ekologiczne. Nazywa on zazielenianie dachów obiektów budowlanych roślinnością, pozwalającą uzyskać kompensację przyrodniczą. Odnosi się do działań podejmowanych w celu pokrycia negatywnych skutków dla przyrody wynikających z realizacji określonych projektów w dziedzinie rozwoju biznesu lub infrastruktury. Jest to podejście, które ma na celu ochronę i odtworzenie wartości przyrodniczych, podatnych na uszkodzenia lub utratę w wyniku działań człowieka.

Dach zielony w rozumieniu technicznym jest systemem specjalistycznych warstw rozpoczynających się od stropu, stropodachu (bądź też płyty balkonowej lub tarasowej), aż po pokrycie dachu. Aby zapewnić odpowiednią kompensację przyrodniczą, dach zielony musi składać się z hydroizolacji, drenażu, warstwy substratu, warstwy roślin oraz warstw specjalnych, oraz wszelkich elementów uzupełniających (studzienek rewizyjnych; wpustów stropowych; wpustów przelewowych; zabezpieczeń antyerozyjnych). Warto zaznaczyć, iż każda z tych warstw odpowiada za sprawowanie określonej funkcji w systemie. Co więcej, wiele z nich pełni wzajemnie szereg funkcji, uzupełniając się nawzajem.

Istnieje kilka powodów, dla których na obiektach tworzone są zielone dachy. Przede wszystkim ze względu na retencję wody deszczowej (zielone dachy mogą zatrzymywać część deszczówki, która normalnie spływałaby z dachu do gleby oraz kanalizacji). Zarówno roślinność, jak i warstwa substratu absorbują wodę, opóźniając jej spływ. Jest to szczególnie istotne w obszarach o dużym natężeniu opadów, gdzie zielone dachy mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka powodzi i przeciążenia systemów kanalizacyjnych. Drugim powodem jest poprawa izolacji termicznej obiektu. Warstwa roślinna pomaga w regulacji temperatury wewnątrz budynku. Redukuje to straty ciepła zimą i ogranicza nagrzewanie się obiektu latem, co przekłada się na obniżenie kosztów energii związanych z ogrzewaniem i klimatyzacją. Kolejnym powodem jest poprawa jakości powietrza – roślinność na zielonym dachu przyczynia się do jego oczyszczania poprzez absorpcję dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń atmosferycznych oraz produkcję tlenu. Dzięki temu w prosty sposób obiekty wyposażone w zielone dachy mogą przyczynić się do poprawy jakości powietrza w mieście. Ostatni powód to zwiększenie bioróżnorodności – dachy zielone stanowią siedliska dla różnych gatunków roślin, owadów i ptaków. Przyczyniają się do zwiększenia jej w miejskich obszarach, gdzie naturalne siedliska są ograniczone, a tym samym posiadają walor estetyczny. Wpływają na estetykę budynków i przestrzeni miejskich, tworząc przyjemne miejsca do odpoczynku i relaksu dla mieszkańców miast. Wszystkie te korzyści sprawiają, że zielone dachy stają się coraz bardziej popularne w urbanistyce i budownictwie, zwłaszcza w miastach, gdzie mamy do czynienia z ograniczoną przestrzenią zieleni.

Warto również zaznaczyć, że tworzenie na własnych obiektach zielonych dachów jest jednym z punktów, które mogą mieć spory wpływ na wynik raportowania ESG (environmental (środowisko), social (społeczeństwo) i corporate governance (ład korporacyjny)). W tym kontekście najważniejszym z punktów jest „środowisko”, czyli standardy, w jakich firma przeciwdziała zanieczyszczeniu, zużyciu energii oraz nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych. Podczas raportowania ESG zwraca się szczególną uwagę na wskaźniki takie jak emisja gazów cieplarnianych, zużycie energii, monitorowanie i redukowanie ilości odpadów, zanieczyszczeń oraz inicjatywy podejmowane w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych. Dążąc do zrównoważonego środowiska miejskiego, coraz więcej deweloperów, zarządców nieruchomości komercyjnych, a także miast i gmin decyduje się na tworzenie zielonych dachów.

Najlepszym przykładem wykorzystania zielonych dachów w obiektach komercyjnych w Polsce jest m.in. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki Współczesnej mieszczącej się w Warszawie. Budynek ten został wyposażony w zielony dach, który pełni funkcję zarówno estetyczną, jak i ekologiczną. Zielone pokrycie dachu nie tylko dodaje uroku budynkowi, lecz także pomaga w termoizolacji, absorpcji deszczu oraz wspiera bioróżnorodność miejską. Innym przykładem jest Miejski Ogród na Stogach w Gdańsku. Projekt ten obejmuje zielone dachy na budynkach mieszkalnych. Ekologiczne pokrycia dachowe przyczyniają się przede wszystkim do zwiększenia roślinności w mieście, poprawie jakości powietrza oraz stworzenia przyjaznej przestrzeni dla mieszkańców. Jednym z największych przykładów zielonych dachów na świecie jest projekt znany jako „Ogród na Dachu Marina Bay Sands” w Singapurze – jest to luksusowy kompleks hotelowo-rozrywkowy. Obejmuje on trzy wieże połączone na górze przez ogromną platformę o powierzchni około 1 hektara, na której znajduje się ogromny ogród z roślinnością, drzewami, ścieżkami spacerowymi, basenami i punktami widokowymi. Jest to jeden z największych wielkościowo i najbardziej imponujący taki projekt na świecie. Stał się on ikoną oraz jedną z głównych atrakcji turystycznych Singapuru.

Dachy zielone w Polsce – legislacyjne wyzwanie?

W Polsce wciąż nie istnieje specjalistyczna legislacja dotycząca zielonych dachów. Aczkolwiek istnieją przepisy oraz regulacje, które mogą mieć zastosowanie w kontekście dachów zielonych, a przede wszystkim w odniesieniu do budownictwa i planowania przestrzennego. Pierwszym istotnym oraz najważniejszym aktem prawnym jest Prawo Budowlane, które reguluje kwestie związane z projektowaniem, budową i użytkowaniem budynków. Zgodnie z jego treścią, organy administracji publicznej nakładają wymagania na projekty budowlane, w tym na zagospodarowanie terenu, w którym uwzględnione zostały dachy zielone.

Ponadto, w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego dla miast czy gmin, istnieją przepisy dotyczące zazieleniania dachów. Może to obejmować zachęty finansowe, preferencje przy uzyskiwaniu pozwoleń budowlanych lub wymóg uwzględnienia zielonych dachów w nowych inwestycjach. W wielu krajach Unii Europejskiej, takich jak Niemcy, Szwajcaria, Francja czy Holandia, istnieją szczegółowe przepisy i wytyczne dotyczące projektowania, instalacji i utrzymania zielonych dachów. Określają one wymagania techniczne, dotyczące nośności, drenażu, izolacji, roślinności oraz innych aspektów związanych z zielonymi dachami.
Warto jednak zaznaczyć, że przepisy dotyczące zielonych dachów mogą się różnić w zależności od regionu i lokalnej administracji. Dlatego zawsze warto sprawdzić aktualne regulacje w swoim konkretnym obszarze, skonsultować się z lokalnymi organami administracji i ewentualnie zatrudnić specjalistę w dziedzinie budownictwa lub architektury krajobrazu, który będzie znał obowiązujące normy.

Z uwagi na brak przepisu legislacyjnego oraz jednolitej terminologii stosowanej w branży budowlanej, Polskie Stowarzyszenie Zielone Dachy przygotowało opracowanie: „Podziały i rodzaje dachów zielonych”. Publikacja pod redakcją Jeremy Andrzeja Rybińskiego oraz Marty Weber-Siwirskiej ma na celu rozwiać wszelkie wątpliwości, objaśniając znaczenie pojęć oraz nazw dotyczących zazielenienia obiektów budowlanych usytuowanych w miastach oraz wsiach o zwartej zabudowie. Autorzy zawierają w niej definicje pojęć związanych z dachami zielonymi, wprowadzając ich jasne rozróżnienie, m.in. ze względu na: położenie względem obiektu budowlanego, cel budowy, rodzaj zastosowania zieleni, użytkowanie przez ludzi, stopień nachylenia zazielenionej powierzchni dachu czy nawet budowę hydroizolacji. Opracowanie ma na celu zwrócenie uwagi na problem braku legislacji w polskim prawie oraz zunifikowanie pewnych pojęć, które w przyszłości okażą się pomocne przy wprowadzaniu w życie przepisów.

Obiecująca przyszłość ekologicznej urbanistyki?

Przyszłość dachów zielonych wydaje się bardzo obiecująca. Przede wszystkim z uwagi na szereg czynników wpływających na ich rosnącą popularność, a w szczególności znaczenie. Współczesna urbanistyka potrzebuje rozwiązań, które integrują naturę z architekturą, tworząc przyjazne i zrównoważone środowisko dla mieszkańców. Dachy zielone są nie tylko modnym trendem, lecz także niezwykle ważnym orężem w walce ze zmianami klimatycznymi i degradacją środowiska. Ich rola w kształtowaniu przyszłości naszych miast jest nieoceniona. Aktualne wyzwania cywilizacyjne związane z coraz szybciej postępującymi zmianami klimatycznymi, a tym samym nieustanna potrzeba zrównoważonego rozwoju miast sprawiają, że dachy zielone postrzega się jako sensowne panaceum.

Coraz większa świadomość społeczna na temat korzyści ekologicznych, takich jak redukcja emisji CO2, poprawa jakości powietrza oraz odpowiedni sposób retencji wody deszczowej, przyczynia się do wzrostu zainteresowania tymi rozwiązaniami. Przypomnijmy, że to branża budowlana emituje w Polsce aż 38% emisji dwutlenku węgla. Z tego powodu zmiana obiektów na bardziej przyjazne środowisku staje się kluczowa w osiągnięciu zerowej emisji gazów cieplarnianych. Wiele miast i krajów wprowadza regulacje i zachęty dla deweloperów, aby zachęcać do projektowania dachów zielonych. Postęp technologiczny umożliwia rozwój innowacyjnych systemów drenażu i monitorowania, co przyczynia się do poprawy efektywności tych rozwiązań. Ciągłe badania i poszukiwanie innowacyjnych metod otwierają drogę do przyszłych udoskonaleń i zwiększenia potencjału zielonych dachów. W rezultacie można oczekiwać, że zaczną one odgrywać coraz większą rolę w urbanistycznym krajobrazie, przyczyniając się do tworzenia bardziej zrównoważonych i przyjaznych środowisk miejskich.