Budownictwo na zielonej ścieżce

Sektor budowlany jest określany jako jeden z najbardziej emisyjnych, zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Polsce. To nie tylko ogromny odbiorca energii. Odpowiada również za zużycie wody, wykorzystanie surowców, a także wytwarza znaczne ilości odpadów. Budynki odpowiadają za:

• około 50 proc. wydobycia i zużycia zasobów naturalnych;
• 35 proc. wszystkich odpadów wytwarzanych rocznie w Unii Europejskiej;
  emisję gazów cieplarnianych:
• 36 proc. związanych z wytwarzaniem energii (budynki zużywają 40% wytwarzanej energii)
• 5-12% wynikających z wydobycia surowców, produkcji materiałów budowlanych, a także samej budowy i renowacji budynków;
  Jednocześnie zwiększenie efektywności wykorzystania materiałów mogłoby zredukować emisje nawet o 80%.

Efektywny energetycznie sektor budownictwa jest jednym z ośmiu priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu. Aby go osiągnąć, należy uwzględnić efektywność energetyczną w całym cyklu życia budynku — od projektowania po rozbiórkę. Wiedza na temat dostępnych rozwiązań czy regulacji dotyczących systemów energetycznych w budynkach jest powszechnie dostępna. Jednak brakuje jej odzwierciedlenia w praktyce. Obowiązek transparentnego i szczegółowego raportowania działań dla zrównoważonego rozwoju ma na celu między innymi zobowiązanie przedsiębiorstw do przestrzegania praw człowieka i ograniczania negatywnego wpływu na środowisko. Dyrektywa CSRD będzie miała pośredni wpływ również na mniejsze firmy, w tym podwykonawców firm objętych wymogami raportowymi. Firmy z sektora budowlanego będą musiały przeprowadzić szczegółową analizę swoich własnych operacji, jak również łańcuchów dostaw i odbiorów, oraz zebrać szereg informacji niezbędnych do przygotowania ujawnień określanych przez europejskie standardy sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESRS – ang. European Sustainability Reporting Standards).

Kierunek Działań na Rzecz Klimatu w Obszarze Budownictwa

Dotychczas kierunek działań dla klimatu w budownictwie był wyznaczany przez standardy certyfikatów ekologicznych. Certyfikaty te, choć różniły się kryteriami oceny, miały wpływać na kształt budynków oraz ich otoczenie na etapie projektowania, budowy i użytkowania, aby w jak największym stopniu zachować równowagę pomiędzy czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi. Zielone certyfikaty, takie jak LEED, BREEAM, WELL, DGNB, HQE czy Zielony Dom, gwarantują, że budynek nie tylko jest efektywny energetycznie, lecz także bezpieczny dla zdrowia użytkowników. Można zauważyć ogólny trend do certyfikowania obiektów o coraz mniejszych powierzchniach. Widać to w nowo powstałych biurach, centrach logistycznych czy sklepach sektora prywatnego. Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego prowadzi Bazę Budynków Certyfikowanych w Polsce. W marcu 2024 roku w Polsce było 2035 certyfikowanych budynków, w większości o przeznaczeniu biurowo-usługowym, o łącznej powierzchni niemal 38,6 mln m². Ponad 86% z tych budynków certyfikowanych jest w systemie BREEAM. W porównaniu do ubiegłego roku przybyło nieco ponad 2,1 mln m² certyfikowanej powierzchni, co stanowi najmniejszy przyrost obserwowany na przestrzeni ubiegłych lat.

ESG to jedno z najważniejszych zagadnień w kontekście inwestycji, przede wszystkim z perspektywy sektora finansowego. Banki podejmują działania mające na celu obniżenie emisyjności budynków, nawiązują partnerstwa z deweloperami i innymi podmiotami na rynku nieruchomości. Warto wiedzieć, jakie wymagania należy spełnić, aby uzyskać „zielone finansowanie” i jakie przepisy będą obowiązywać w tym zakresie w najbliższej przyszłości.

Europejski Zielony Ład, powstały w 2019 r., to pakiet inicjatyw politycznych mający na celu transformację ekologiczną UE i osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Nieruchomości w Polsce bezpośrednio przyczyniają się do zmiany klimatu, odpowiadając za 38% emisji CO2 i 41% zużycia energii pierwotnej. Polska ma ponad 14 milionów budynków, z których każdy będzie musiał wkrótce spełnić określone kryteria w zakresie transformacji budynków poprzez między innymi obniżenie emisyjności i wprowadzenie innowacji na rynku nieruchomości.

W poprzednich latach Komisja Europejska pracowała nad tworzeniem regulacji dla największych światowych emitentów, tj. przemysłu i energetyki. W 2023 roku przyszła kolej na sektor nieruchomości i budowlany, dla którego zdefiniowano wymogi dotyczące szczególnie środowiskowych aspektów ESG. Kluczowe zmiany obejmują:

• znowelizowanie dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) i związanej z nią strategii fali renowacji;
• znowelizowanie dyrektywy o odnawialnych źródłach energii (RED III);
• znowelizowanie dyrektywy o efektywności energetycznej (EED);
  wprowadzenie CBAM, czyli podatku węglowego od importu do UE wybranych materiałów (np. cement, żelazo, stal, aluminium, energia elektryczna);
• plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym i powiązane rozporządzenie w sprawie ekoprojektu na rzecz produktów zrównoważonych (ESPR);
• dyrektywa ramowa w sprawie odpadów (RDW);
• rozporządzenie w sprawie produktów niepowodujących wylesiania (EUDR), dawniej rozporządzenie UE w sprawie drewna (EUTR);
• rozszerzenie dyrektywy dotyczącej systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS) obejmujące cement, stal, szkło i metale oraz ETS 2 obejmujące budynki;
• rozporządzenie w sprawie wyrobów budowlanych (CPR).

Emisyjność Budynków: Wyzwania i Inicjatywy

Jednym z czynników mocno wpływającym na emisyjność nieruchomości są źródła ciepła, takie jak kotły gazowe, paliwa stałe oraz ciepło sieciowe. Ciepłownictwo w Polsce jest w większości oparte na węglu kamiennym i innych paliwach kopalnych. Wiele systemów ciepłowniczych jest w słabym stanie technicznym. Charakteryzują się niską efektywnością energetyczną, wysokimi emisjami, wytwarzają duże ilości odpadów stałych i nie są dostosowane do spadającego zapotrzebowania na ciepło. Temat ten przekłada się bezpośrednio na obowiązki dla właścicieli i zarządców budynków.   Obowiązek wystawiania świadectw charakterystyki energetycznej istnieje w polskim prawie od wielu lat, ale dzięki nowelizacji z 2023 roku będzie łatwiej egzekwowany. Coraz więcej osób albo firm wynajmujących i kupujących nieruchomości będzie oczekiwać takiego świadectwa od kontrahentów. Taki dokument to mała encyklopedia, która dotyczy zużycia energii w danym budynku. Jest to element, na który banki zwracają coraz większą uwagę przy udzielaniu pożyczek hipotecznych. Kredytobiorca nie musi przedstawiać świadectwa charakterystyki energetycznej doradcy kredytowemu, ale warto to zrobić, gdyż wiąże się to z potencjalnymi korzyściami (przynajmniej w niektórych bankach). Jeżeli konsumenci mają ten dokument, podczas wizyty w banku mogą zapytać doradcę o specjalne warunki kredytowe. Znajomość charakterystyki energetycznej może znacząco podnieść atrakcyjność oferty na rynku nieruchomości w przypadku sprzedaży lub kupna mieszkania. Korzyści płynące z posiadania certyfikatu energetycznego są wielowymiarowe: od podniesienia świadomości energetycznej (m.in. świadomość ilości i jakości zużytej energii, przez większą wartość rynkowej nieruchomości, aż po aktywny udział w ochronie środowiska.

Termomodernizacja i Dyrektywa EPBD

Nowelizacja dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) jest określana jako rewolucja energetyczna w budownictwa na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych w sektorze budowlanym o co najmniej 60% do 2030 roku (w porównaniu z 2015 rokiem) oraz pełną dekarbonizację zasobów budowlanych do 2050 roku. Po tej dacie unijny sektor budowlany ma stać się w pełni neutralny dla klimatu.

Nowe przepisy zakładają, że od 2030 roku wszystkie nowe budynki w UE mają być zeroemisyjne, zaś te, którymi będzie zajmować administracja publiczna już od 2028 roku. Na budynkach publicznych i niemieszkalnych będą obowiązkowo montowane panele fotowoltaiczne. Istniejące budynki mają zostać przekształcone w bezemisyjne najpóźniej do 2050 roku. Państwa członkowskie będą musiały zmniejszyć średnie zużycie energii pierwotnej w budynkach mieszkalnych o co najmniej 16% do 2030 roku i o co najmniej 20–22% do 2035 roku. EPBD wprowadza klasy efektywności energetycznej, które obowiązują w całej UE. Oznacza to jednolite wymagania dla wszystkich budynków. Dyrektywa wprowadza również definicję jakości środowiska wewnętrznego oraz zaleca opracowanie wymogów dotyczących jakości klimatu wewnątrz pomieszczeń, co jest istotne, biorąc pod uwagę, że w budynkach spędzamy 90% naszego życia.

Infrastruktura dla Samochodów Elektrycznych i Segregacja Odpadów

Na zarządcach nieruchomości spocznie obowiązek stworzenia infrastruktury mobilności, w tym stacji ładowania samochodów elektrycznych na parkingach budynków publicznych. Nowe obiekty będą musiały być wyposażone w te stacje od 2025 r. System kaucyjny, który wejdzie w życie 1 stycznia 2025 r., zobowiąże wszystkie podmioty w branży budowlanej do segregacji odpadów. Będą musiały sortować śmieci wytwarzane podczas budowy, dzieląc je na frakcje: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne i ceramiczne. Sam proces będzie nadzorowany i egzekwowany.

Rynek zrównoważonych inwestycji

Wraz z dynamiczną transformacją biznesową w kierunku zrównoważonego rozwoju, banki szybko i skutecznie reagują na rosnące zapotrzebowanie na usługi finansowe zgodne z zasadami ESG. W ramach regulacji banki muszą teraz publikować Green Asset Ratio, wskaźnik prezentujący udział „zielonych aktywów” w portfelu kredytowym. To przyspieszyło adaptację modeli biznesowych banków do zmieniającego się otoczenia, co jest widoczne w ich ofercie produktowej – coraz trudniej znaleźć bank w Polsce, który nie oferuje finansowania przedsięwzięć proekologicznych.

Zmiany te przekładają się również na inne sektory gospodarki. Firmy szukające finansowania muszą uwzględniać kwestie ESG, ponieważ mają one coraz większe znaczenie dla instytucji finansowych, co wpływa na dostępność i koszt finansowania. Firmy, które nie uwzględniają czynników ESG, mogą mieć trudności z pozyskaniem zewnętrznego finansowania, co może ograniczyć ich konkurencyjność i możliwości rozwoju.

Globalne inwestycje w zrównoważone nieruchomości rosną. W 2022 roku inwestycje w dekarbonizację budynków przekroczyły 285 miliardów dolarów. Jednakże w 2023 roku przewidywano ich spadek z powodu mniej sprzyjającego środowiska inwestycyjnego, w tym rosnących kosztów. Aby osiągnąć cele zerowej emisji netto dla nowych budynków do 2030 roku i dla istniejących budynków do 2050 roku, konieczne jest zwiększenie inwestycji oraz wprowadzenie silniejszych polityk poprawiających efektywność energetyczną i zmniejszających emisje związane z materiałami budowlanymi i konstrukcją.​

Światowa Rada Budownictwa Ekologicznego (World Green Building Council) i inne organizacje podkreślają konieczność systemowych zmian w budownictwie. Ich raporty pokazują, że dekarbonizacja sektora budownictwa wymaga współpracy międzynarodowej i wprowadzania nowatorskich rozwiązań, aby spełnić cele porozumienia paryskiego i globalnych celów zrównoważonego rozwoju.​

Banki odgrywają więc podwójną rolę – są przedmiotem regulacji oraz animatorem zielonej transformacji. Rozwój zrównoważonego finansowania przyczynia się do powszechnego wdrażania ESG w całej gospodarce, co z kolei wspiera dążenia do zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania zmianom klimatycznym.

Powyższe wymagania mogą wydawać się kosztowne i czasochłonne. Ich realizacja jest kluczowa dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju sektora budowlanego. Adaptacja do nowych regulacji i standardów ESG może przynieść korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla zdrowia oraz komfortu użytkowników budynków Jednocześnie będzie wspierać długoterminową stabilność ekonomiczną firm działających w tej branży.

Przypisy:

1) Źródło: Komisja Europejska: https://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/sustainability/buildings-and-construction_en (dostęp na dzień 4 lipca 2024 r.)

2) KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW. Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0098 (dostęp na dzień 4 lipca 2024 r.)

3) Źródło: Rada Europejska: https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/green-deal/ (dostęp na dzień 4 lipca 2024 r.)

4)  Raport Polskiego Stowarzyszenia Budownictwa Ekologicznego „Zrównoważone certyfikowane budynki”: https://plgbc.org.pl/dokumenty/zrownowazone-certyfikowane-budynki-2024, s. 5

5) Net-zero buildings: Where do we stand?, World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), 8 lipca 2021, dostępny: Net-zero buildings: Where do we stand? – World Business Council for Sustainable Development (WBCSD).

6) Coliers, ESG na placu budowy. Czy polski sektor wykonawczy jest przygotowany na zrównoważony rozwój?

7) Ministerstwo Technologii i Rozwoju. Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD)https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/dyrektywa-w-sprawie-charakterystyki-energetycznej-budynkow-epbd

8)  Żródło: GLOBAL STATUS REPORT FOR BUILDINGS AND CONSTRUCTION: BEYOND FOUNDATIONS: MAINSTREAMING SUSTAINABLE SOLUTIONS TO CUT EMISSIONS FROM THE BUILDINGS SECTOR. S. 13: https://globalabc.org/our-work/tracking-progress-global-status-report (dostęp na dzień 4 lipca 2024 r.)

9) Źródło: World Green Buildings Council. https://worldgbc.org/reports/