Projektowanie zrównoważone i ekologiczne (cz. I)

Czym jest zrównoważenie?

Zrównoważony projekt architektoniczny uwzględnia  zarówno potrzeby jednostki, pojedynczego człowieka korzystającego z realizacji projektu, jak również troszczy się o pozytywny wpływ funkcjonowania przestrzeni dla lokalnej społeczności, mieszkańców kraju, kontynentu i całego świata.

Trend powstał w odpowiedzi na stale zwiększające się zapotrzebowanie ludzkości na energię, zmniejszające się w szybkim tempie zasoby naturalne, wzrastające zanieczyszczenie i coraz bardziej wymagające ludzkie potrzeby. Projektowanie zrównoważone jest więc elementem wspierającym od strony architektury szerszą ideę, obejmującej różne dziedziny życia, ideę zrównoważonego rozwoju.

Idea zrównoważonego rozwój obejmuje 17 celów, do których zobowiązały się wszystkie Państwa członkowskie ONZ, podpisując się w 2015 roku pod agendą na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 r.

Ta ekonomiczna doktryna zakłada, że rozwój zaspokajający potrzeby obecnego pokolenia nie zmniejszy szans przyszłych pokoleń na zaspokojenie ich potrzeb.

Poniżej zamieściłem Cele zrównoważonego rozwoju, by oprócz ich przypomnienia łatwiej można było dostrzec związek pomiędzy zrównoważonym rozwojem a zrównoważonym projektowaniem:

1. Koniec z ubóstwem;
2. Zero głodu;
3. Dobre zdrowie i jakość życia;
4. Dobra jakość edukacji;
5. Równość płci;
6. Czysta woda i warunki sanitarne;
7. Czysta i dostępna energia;
8. Wzrost gospodarczy i godna praca;
9. Innowacyjność, przemysł infrastruktura;
10. Mniej nierówności;
11. Zrównoważone miasta i społeczności;
12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja;
13. Działanie w dziedzinie klimatu;
14. Życie pod wodą;
15. Życie na lądzie;
16. Pokój sprawiedliwość i silne instytucje;
17. Partnerstwo na rzecz celów.

Projektowanie budynków biurowych w kontekście projektowania zrównoważonego

Biura to nie tylko miejsce pracy, lecz także część architektury przestrzeni. Jedną z ich najważniejszych funkcji jest zapewnienie realizacji celów firmy, organizacji lub przedsiębiorstwa. Mogą one być bardzo zróżnicowane, jednak warto pamiętać, że niemal zawsze na końcu procesów prowadzących do ich osiągnięcia jest korzyść dla człowieka, który zaspokaja swoje indywidualne, jak i  zbiorowe potrzeby.

Projektowanie zrównoważone dba o to, by realizacja wizji organizacji oraz spełnienie potrzeby klienta odbywały się w sposób, który nie pozbawi jednych i drugich możliwości realizacji innych potrzeb.

Aby to wyjaśnić, podam skrajny przykład działania niezrównoważonego. Miało ono miejsce na karaibskiej wyspie Haiti. Kiedyś zalesiony w 70% kraj został praktycznie w całości wykarczowany z drzew. Należy  uświadomić sobie, że lasy mangrowe (roślinność odgradzająca ląd od oceanu) tworzą naturalną ochronę przed cyklicznie występującymi huraganami, i zatrzymują pierwszą falę uderzeniową pędzącego z ogromną prędkością wiatru. Potrzeba ekonomiczna, wykorzystywanie i handel zasobami naturalnymi oraz brak myślenia perspektywicznego pozbawił ⅔ mieszkańców wyspy ochrony przed żywiołem.

Sąsiadująca z Haiti Dominikana takiego błędu nie popełniła i dzisiaj – pod względem przyrodniczym oraz gospodarczym – są to dwa różne miejsca. Wycinanie lasów to nie jedyny powód trudnej sytuacji ludzi w tamtej części świata, niemniej bardzo ważny i – co gorsza – trudny do odwrócenia.

Takie dwa różne podejścia do odpowiedzialnego gospodarowania zasobami ziemskimi można zaobserwować także w architekturze. To ważne, by architekci projektujący w sposób zrównoważony patrzyli na przestrzeń globalnie, by brali pod uwagę znacznie więcej czynników ponad te, które mają spełnić jedynie oczekiwania organizacji.

Tacy specjaliści podczas rozmów o wytycznych do projektowania zapraszają inwestorów do współuczestnictwa w tworzeniu przestrzeni przyjaznej – nie tylko jemu i organizacji, lecz także większej, globalnej społeczności.  Dzieje się tak, gdy są oni świadomi swojego wpływu na środowisko oraz odważnie i merytorycznie przedstawiają inwestorom szeroką perspektywę konsekwencji swoich wyborów.

Projektowanie ekologiczne

Zdarzyło mi się spotkać publikacje, które pojęcia: projektowanie zrównoważone i projektowanie ekologiczne traktują zamiennie.

Przyjmując, że projektowanie ekologiczne to zaledwie część idei zrównoważonego rozwoju, wydaje się właściwe, by uznać je za część projektowania zrównoważonego, obok którego na równi znajdują się elementy projektowania uniwersalnego, o którym napiszę w kolejnych częściach artykułu.

Projektowanie ekologiczne obejmuje szereg czynników i rozwiązań, które mają za zadanie zmniejszyć destrukcyjny dla środowiska naturalnego wpływ.

W ekologicznym projektowaniu budynków biurowych dąży się do:

• osiągnięcia zerowego bilansu energetycznego;
• zminimalizowania ilości odpadów;
• zmniejszenia emisji dwutlenku węgla (CO2).

Na potrzeby wspierania tych założeń powstało pojęcie 4R: (ang.)

1. Reduce — redukować (potrzeby, surowce i energię);
2. Reuse — wykorzystywać ponownie, przedłużać cykl życia produktów;
3. Recycle — pozyskiwać i przetwarzać odpady, by ponownie je wykorzystać w pierwotnym lub innym cyklu;
4. Renewable — Odnawiać.

Zasada 4R wywodzi się z koncepcji zero waste, która zakłada dążenie do redukcji generowania odpadów do zera. To odpowiedzialne podejście minimalizuje negatywny wpływ na środowisko.

Projektowanie zrównoważone w praktyce projektowej

Redukowanie potrzeb, surowców i energii

Od lat firmy technologiczne pracują nad rozwiązaniami pozwalającymi na zmniejszenie zużycia energii oraz nad technologią, która czerpie  energię ze źródeł odnawialnych. Projekty ekologiczne korzystają z tych rozwiązań i powstałych na ich bazie nowoczesnych produktów.

Do takich należą m.in:

• wykorzystanie promieni słonecznych do produkcji energii elektrycznej;
• stosowanie pomp ciepła zmniejszających koszty ogrzania i schładzania powierzchni;
• stosowanie energooszczędnych żarówek i lamp LED;
• wykorzystanie czujników ruchu do włączania oświetlenia;
• wyposażenie lamp w ściemniacze — oprócz umożliwienia oszczędności pozwalają na dostosowanie natężenia światła do preferencji użytkowników (oprócz aspektu ekologicznego jest to również jeden z elementów w projektowaniu uniwersalnym uwzględniający różnorodność ludzkich potrzeb);
• użycie w realizacjach wind z systemem standby (jeden z producentów deklaruje 20-krotne wydłużenie żywotności oświetlenia przy zastosowaniu tego rozwiązania w windach);
  systemy inteligentnego sterowania, które pozwalają zarządzać, oświetleniem, temperaturą, optymalizując zużycie energii i koszty związane z funkcjonowaniem budynków.

Światło naturalne

Kolejnym istotnym na etapie projektowania elementem mającym wpływ na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej jest projektowanie dystrybucji światła naturalnego. Jednym ze sposobów na poprawę jakości tego parametru jest np. stawianie szklanych ścian działowych oraz uwzględnienie materiałów i kolorystyki sprzyjającej odbijaniu się światła.

Ukryta ekologia

Wpływ powyższych przykładów na ekologię wydaje się być oczywisty i łatwo zauważalny. Istnieje jednak całe spektrum decyzji i działań, które na ekologię mają mniej widoczne, lecz bardzo istotne znaczenie. Takim czynnikiem jest podejmowanie decyzji w sprawie wyboru produktów użytych do projektu.

Projektowanie zrównoważone i ekologiczne uwzględnia  drogę, jaką przebywa surowiec do fabryki oraz produkt od fabryki do miejsca inwestycji. Zarówno świadomość, jak i branie pod uwagę ilości energii potrzebnej do transportu umożliwia podejmowanie ekologicznych decyzji również w takich kwestiach, jak działanie z wykorzystaniem surowców i produktów pozyskiwanych lokalnie.

Kolejna ważna dla ekologii kwestia to wykorzystanie produktów pochodzących z ekologicznych fabryk i korzystających z nowoczesnych, przyjaznych dla środowiska technologii.

Warto pamiętać, że każdy produkt to surowiec, z którego został on wykonany, zużyta do produkcji energia oraz jakaś ilość wygenerowanych zanieczyszczeń.

Projektować ekologicznie oznacza więc — zastanawiać się, w jaki sposób zostanie wykorzystany,  gdy jego cykl życia się skończy.

Patrząc z tej perspektywy, warto rozważyć wykorzystanie materiałów zapewniających długą żywotność i wysoką estetykę nawet przy intensywnym użytkowaniu. Dodatkowym atutem dla ekologii jest możliwość ponownego wykorzystania surowców po spełnieniu ich funkcji w danym projekcie.

Istnieją na rynku firmy wspierające ten proekologiczny aspekt w  przynajmniej dwojaki sposób. Jednym z nich jest skup i sprzedaż używanego wyposażenia biurowego. Dzięki temu inwestorzy, decydując się na przedłużenie życia produktów, wspierają gospodarkę surowcami. Idea ta, to zastosowanie w praktyce zasady 4R – Reuse.

W trend ponownego wykorzystywania przedmiotów i przedłużania cyklu życia produktów wpisuje się również nadawanie przedmiotom nowej funkcji. Przykładem takiego myślenia jest wykorzystanie poprzemysłowych urządzeń, maszyn np. jako podstawy pod stoły i blaty. Oczywiście to tylko jeden z przykładów, dzięki któremu przestrzenie są nie tylko pro eko, lecz także  oryginalne i nawiązujące do tradycji miejsca i do lokalnego środowiska.

Recycle 

Kolejnym aspektem wpływającym na ekologię, gospodarkę surowcami i odpadami jest recykling. Istnieje na rynku wiele firm, które oferują produkty wytworzone z odzysku. Świadome wybieranie np. wykładzin, które zostały przetworzone i co ważniejsze będą mogły być wykorzystane powtórnie, gdy ich funkcja zostanie spełniona, to możliwość wspierania planety w sposób, który na pierwszy rzut oka pozostaje niezauważony.

W dążeniu do osiągnięcia zerowego bilansu energetycznego, a przez to zminimalizowania zużywanej energii, wielkie znaczenie ma jakość materiałów oraz zaawansowanych technologii wykorzystywanych do termoizolacji budynków, a także właściwe zaprojektowanie systemów ogrzewania, wentylowania, i chłodzenia. Odpowiednio dobrana moc urządzeń, najkorzystniejsze rozmieszczenie klimatyzatorów i urządzeń grzewczych to kolejny wkład projektantów w troskę o środowisko i minimalizowanie zużycia jego zasobów.

Jednym z najbardziej popularnych i świadomych działań wpływających na gospodarkę odpadami jest ich sortowanie. W projektowaniu biur i przestrzeni publicznych standardem jest planowanie miejsca na pojemniki do segregacji śmieci.

Tej części proekologicznych działań sprzyjają również takie rozwiązania, jak suszarki do rąk zamiast papierowych ręczników, baterie umywalkowe oszczędzające wodę, oszczędne dozowniki na detergenty czy systemy toalet z rozwiązaniami pozwalającymi zużywać zmniejszoną ilość wody do spłukiwania.

W kontekście baterii oszczędzających wodę, producenci armatury mają do zaproponowania wiele interesujących rozwiązań. Jednym z najbardziej przypadających mi do gustu jest bateria z systemem cold start. Producenci zauważyli, że duża część użycia wody w umywalkach trwa na tyle krótko, że nie „zdąży” dopłynąć do baterii. W praktyce każde takie odkręcenie kranu z baterią ustawioną na mieszanie wody ciepłej z zimną powoduje „ogrzewanie rur”. Zwiększa częstotliwość włączania się grzałek w bojlerach, jeśli takie są zastosowane, albo zużywa ciepłą wodę z sieci, tak naprawdę jej nie wykorzystując.

Jedna z wiodących na rynku firm zaproponowała więc baterię z mieszaczem ustawionym w pozycji środkowej, która de facto jest ustawieniem dla otwarcia jedynie wody zimnej. Użytkownik – jeśli chce skorzystać z wody ciepłej – zmuszony jest do świadomej zmiany położenia mieszacza.

Oszczędności wynikające z technologicznych udoskonaleń wydają się oczywiste, bo każdy człowiek z tych rozwiązań codziennie korzysta. Nie każdy jednak sprząta. Projektowanie ekologiczne powstało w taki sposób , że w zależności od jakości produktów, użytych materiałów, ich odporności (generalnie od ich charakterystyki oraz ergonomicznego rozmieszczenia) będzie zależało, jak dużo czasu oraz jak dużo detergentów i wody będzie potrzebne do zapewnienia czystości.

Gospodarka odpadami i generowanie śmieci

Jeśli przyjąć za prawdziwe statystyki, że każdy człowiek wypija dziennie około 1,5 do 2 litrów wody (płynów), to w uproszczeniu około połowa z tego przypadnie na czas spędzony w miejscu pracy. Dlatego projektowanie zrównoważone i ekologiczne przestrzeni publicznych nie może powstawać z pominięciem tego aspektu. Dla środowiska duże znaczenie będzie miało, czy inwestorzy zapewnią swoim pracownikom wodę w plastikowych lub szklanych butelkach, wymiennych dystrybutorach, czy np. z użyciem baterii zlewowych z funkcją filtrowania. Projekt, jeśli przysłaniają mu cele zrównoważonego rozwoju, będzie premiował  najbardziej ekologiczne rozwiązania.

Temat zarządzania odpadami jest tak szeroki i dotyczy tak wielu dziedzin naszego życia, że jego wspomnienie w kontekście projektowania to tylko „promil” całości globalnego problemu. Niemniej zaopatrywanie pracowników biur w wodę do picia oraz wybór innych ekologicznych rozwiązań może być kolejną cegiełką w dbaniu o planetę.

Elektrośmieci

Kolejnym ważnym elementem, mającym wpływ na ekologię i generowanie odpadów, jest umiejętny dobór  urządzeń elektronicznych, komputerów, drukarek, monitorów, które zagwarantują  możliwość długiego użytkowania, serwisowania, i udoskonalania. Dzięki decyzjom uwzględniającym niniejsze kwestie, ilość elektrośmieci może przyrastać nieco wolniej, ponieważ  ze względu na stały postęp technologiczny, przynajmniej mnie, trudno jest sobie wyobrazić, że urządzenia elektroniczne będą mogły trwałością dorównać takim materiałom, jak: drewno, kamień czy metal.

Odnawianie i remontowanie zamiast wymiany na nowe

Wysokiej jakości produkty, zwłaszcza pochodzące  z naturalnych materiałów, w dużo większym stopniu umożliwiają konserwację i renowację. To kolejny argument warty rozważenia podczas projektowania, ponieważ wpływa na przedłużenie cyklu życia produktu i tym samym zmniejszenie zużycia surowców.

Cieszę się, że razem możemy wspierać zrównoważony rozwój; ja swoim „piórem” i rozmową, a  Ewa Więcek i pracownia Make It Yours ekologicznymi, uniwersalnymi i zrównoważonymi projektami.